Qazaq tіlіn meńgerý deńgeıіn
baǵalaý júıesі - QazTest

Umytylmas a'ser qaldyrg'an jolay's'y oi'y…

Bektursynova Nurgu'l
QR Bilim ja'ne g'ylym mi'ni'strligi
Ulttyq testiley' ortalyg'y
Memlekettik tildi damyty' basqarmasynyn' kyzmetkeri
«Ana tili» Ult gazeti, 13 mamyr, 2016 j.

Umytylmas a'ser qaldyrg'an jolay's'y oi'y…

... taq, ... ty'k, tars, turs etken dybystan ui'yqtai' alar emespin. Poi'yzdyn' day'sy ma, a'lde uzaq joldyn' a'seri me a'i'tey'ir demaly'yma qolai'syz bolyp ketti. Menin' qi'paqtap jatqanymdy bai'qag'an ag'ai':

– Ui'yqtai' almasan' to'men tu's. Joldy qysqartalyq, – degeni. E-e-e, a'n'gime ai'typ, y'aqytty o'tkizei'ik degeni g'oi' dep, kelise to'men tu'stim. Jep otyrg'an almurtynyn' jarty bo'ligin kesip berip, a'n'gimesin bastady. Elimizdin' barlyq salalary boi'yns'a habary bar ekeni ko'rinip tur. Ekey'mizdin' de bilim den'gei'imiz ortaq mejeden ko'rinip otyrdy. A'n'gime birinin' son'ynan biri ketip, qyza tu'sti.

Rasynda, kez-kelgen qog'amdyq ko'likke otyrsan'yz mei'li ol taksi', mei'li ol avtoby's, poi'yz bolsyn esti'tin a'n'gimenin' taqyryby bir. Ai'tatyndary bilimi jetpese de saяsatty qozg'ap, tildin' ma'selesin alg'a tartady. Я bolmasa, aqs'anyn' quny, sol qalag'a jetpei' jatqan na'rseni a's'kerelep, ai'tqysy keledi. Tek taяqtyn' bir us'yna g'ana ma'n beredi, яg'ni' jaman jaqtaryn halyqpen bo'lisy' kerek degen na'rse emes qoi'. Nege ekins'i us'yna ma'n bermeske, nege jaqsy jaqtaryn ai'typ bo'lispeske degen oi' tu'i'esin'. Bulai' dey'imnin' sebebi bar.

A'n'gimenin' to'rkininen s'yg'a almasaq kerek, dalany qaran'g'ylyq basqanyn da bai'qamappyz. Terezege qarap, oi'lanyp otyrg'anym sol edi, poi'yzdyn' toqtag'anyn bai'qadym. Bir kezde esikten qolynda ala so'mkesi bar atai' kirip keldi. Qolyndag'y bi'letke bir qarap, oryndardyn' no'mirine bir qarap abdyrap tur. Qasymdag'y ag'a s'alg'a ko'mek kerek ekenin sezip, ko'mek qolyn usyndy. Jai'g'asyp bolg'an son', el surasyp, jer surasa bastady.

S'a'i'nekpen ag'ai'larg'a s'ai' usynyp, o'z ornyma qarai' ko'terilip kettim. U'lken kisilerdin' a'n'gimelerine ortaqtasqym kelmedi.

Jo'n surasyp bolg'an son', elimizdegi eley'li ma'selelerdi alg'a tartty. Bass'ylyqta otyrg'andar nege bulai' jasamasqa, nege olai' jasamasqa... Eger de barlyq na'rsenin' durys ko'zin tay'yp, durys bag'yt-bag'dar berse, mundai' ma'seleler bolmas edi. Tilimizdin' de, dinimizdin' de berik bitimde turmag'anyn ai'typ jatty. Qari'я kisi o'zin toqtata alar emes. Qasyndag'y serigine so'z de usynbady. Bag'anadan beri u'nsiz so'zin tyn'dap otyrg'an Berik ag'ai', s'alg'a qarsy kelmesten, tipti so'zin maquldamastan, kes'irim surap syrtqa s'yg'yp ketti. Birer mi'ny'ttan kei'in is'ke kirip:

– Al, aqsaqal, men tek sizdi tyn'dap keldim. Endi menin' so'zime qulaq asarsyz. Sizdin' otbasyn'yz bar ma, balalaryn'yz, nemere, s'o'bere degendei'. O'zin'izdin', я bolmasa solardyn' oryndalmai' ju'rgen ma'seleleri bar ma? – dep suraqty o'zine burdy. Sonda s'al kidirmesten:

– I'я, a'ri'ne, bar g'oi'. Birins'i ulym u'i'in bitire almai' jatyr. Qyzym o'zge ultqa turmysqa s'yqqan, onyn' da ma'selesi jeterlik. Kenje ulym basyn qurap alsa durys bolar edi, – dep u'nsiz otyryp qaldy.

– E-e-e, aqsaqal, ko'rdin'iz be? Siz bir otbasynyn' qans'ama ay'yrtpalyg'yn ko'terip ju'rsiz, a'ri ol qi'yndyqtaryn'yzdyn' s'es'imin de tolyq tappag'ansyz. Sonda bir eldin' ma'selesin qalai' s'es'peksiz? Ay'yzben ai'ty' on'ai', istin' bai'ybyna bary' bir basqa na'rse. Ko'ringen adamg'a osy a'n'gimeni ko'ksei' bersen'iz, kim jaqsy oi'da bolady dei'siz? Sondyqtan bulyn'yz tym artyq. En' bastysy, elimiz aman, jurtymyz tynys'. O'mirde ba'ri jaqsy bola bery' mu'mkin emes. Tek jamandy ko'ry' de mintetti emes qoi'! Sondyqtan o'zin'izden kei'ingi jastarg'a u'lgi-o'negen'izdi o'si'etterin'izben urpaq sanasyna durys jetkizsen'iz on'dy is bolmai' ma? – degeni. Men tipti jan-jyqty oi'lanyp otyrmyn. A'ri'ne, tamas'a jay'ap!

Aqsaqal s'ai'yn is'ken ku'i'i:

– I'я, onyn' durys qoi', biraq ... . Ai'tqysy keletin ay'yz ai'tady da .... Sodan son' nemerelerinin' qylyqtaryn ai'typ, a'n'gimeni buryp a'ketti.

Poi'yz joldyn' saqur-suqyry basylar emes. Quddy bir sol temirdin' ortasynda qalyp qoяtyn si'яqty o'zin'di bir sezinedi ekensin'. Ui'qymdy a'zer as'yp, to'menge tu'ssem, tu'ndegi qari'я joq. Ag'ai' bolsa ko'zildirigin ko'terip qoi'yp, gazettin' a'lemine kirip ketipti. Qai'ta sa'lemdesip bolg'an son', qari'яny suradym. Alai'da ol kisinin' o'z stanцi'яsyna jetip, tan' atpai' tu'sip qalg'anyn ai'tty. Oramalymdy alyp jy'yny'g'a s'yqqanym sol edi, poi'yz toqtap, jag'ymsyz u'nin o's'irdi-ay', a'i'tey'ir. Biraq jy'ynatyn bo'lmelerinin' jabylyp qalg'any jynymdy keltirdi. Syrtqa s'yg'yp, taza ay'a jutyp, bir sergip qaldym. Balyg'y men jemisin usynyp jatqan a'i'elder qans'ama. Ba'ri de bala-s'ag'anyn' qamy g'oi'. U'n'ilip kelip esikke talasqanda, ay'yldag'y anan' esin'e tu'sip, ju'regin' ay'yrady eken. Ja'-a'-a', onyn' o'zi jeke qozg'ai'tyn bir a'n'gime emes pe?

Ky'pege qai'ta kirsem, ag'ai'dyn' qasynda orta jastag'y bir azamat otyr. Ko'zinde ko'zildirik, qolynda papka. Denesin tik ustag'an, man'g'az birey' dersin' o'zin.

Su't tartqys' ma's'i'nenin' buramasyndai' joldyn' ju'risi ku's'ei'gennin' u'stinen ku's'ei'e tu'sti. Qazaqtyn' jaqsy bir a'deti bar emes pe? Sa'lemnin' son'ynan el-ry' surasyp a'n'gimeni o'rbitetin. Tanysa kelip ty'ys bolyp s'yg'asyn' dep beker ai'tpai'tyny ras. So'i'tip Erlan esimdi jigitimiz Berik ag'ai'dyn' ry'lasy bolyp s'yqty. Degenmen, Erlan ju'zdi bilse de, ry'ynyn' ara-jigin ajyratyp bere almady. «Jeti atasyn bilmegen – jetesiz» degen babalar so'zi bar ekeni belgili. Uяt-aq! Ol say'atsyzdyg'yna namystanyp ta turg'an joq, tilinin' basymdylyg'y oryss'ag'a ketip, jetkizgenins'e jetkizip jatyr. Sa'lden son' qazaqs'a bilmei'min degeni. Qazaq tilin bilmegen qazaq jigiti bolas'aq urpag'yn ulttyn' patri'otty azamaty retinde qalai' qalyptastyrmaq degen oi'da qaldym.

Berik ag'ai' mag'an qarap, ay'yr ku'rsindi de:

– So'i'lei'in desem tilim kelmei'di, uqsai'yn desem tu'rim kelmei'di degen na'rse g'oi' mynay'yn', – dep terezege jaqyndap, s'ai'yn is'e berdi. Sa'lden son' Berik ag'ai' jigitke qarap:

– Bay'yrym, sen menin' ry'lasym a'ri jaqynym bolyp keledi ekensin'. Esin'de bolsyn! Elimizge belgili bir maman, я bolmasa jaqsy qyzmetker retinde o'z u'lesin'di qosyp ju'rgen s'yg'arsyn'. Biraq, biraq ana tilin'di, ry'yn'dy, dinin'di tani' almasan', ry'hani' soqyr bolg'anyn'. Menin' sag'an ag'alyq aqylym bolsyn. O'zge tildi u'i'ren, tek ana tilin'di umytpag'ai'syn'! E-e-eh, a'li de kes' emes, bay'yrym, kes' emes ... .

– Oki'myn, jazamyn ja'ne balalarym da kazaks'a oki'tyn bolady, – dedi.

En' bastysy tilge degen ni'eti durys. Ni'eti tu'zy' adam jaqsy iske jety' jolynda nendei' qi'yndyqtar bolsa da to'zedi g'oi'. So'i'tip Erlan myrza a'n'gimesin a'ri qarai' jalg'astyrdy:

– Men ana tilimdi u'i'renip bolg'an son', mindetti tu'rde qorytyndy s'yg'aramyn. QAZTEST tapsyramyn, i'я solai' jasai'myn.

– QAZTEST degendi qai'da tapsyrasyn', sen ol ty'raly aqparatty jaqsy bily's'i ma edin'? – dedi Berik ag'ai'. Mende u'n joq, qysylg'anymnan oqyp otyrg'an kitabymdy paraqtai' berippin. Bizdin' ju'i'e ty'raly ne ai'tatyny men u's'in qyzyq a'ri man'yzdy bolyp ko'rindi. Sondag'ysy Erlan myrzanyn' kidirmesten Berik ag'ai'g'a bar bilgenin jetkizy'ge asyqsa kerek:

– AQS'-ta, Resei' ta'rizdi alpay'yt elderde memleket qyzmetkeri boly'y u's'in, mindetti tu'rde sol eldin' ana tilinde testiley' synag'ynan o'tedi. Ol, a'ri'ne, Qazaqstanda da bar. Men mektepte de, y'ni'versi'tette de orys tili boi'yns'a bilim aldym, Sondyqtan ana tilimdi umyty'g'a sebep boldy. Sol u's'in o'zim de uяlamyn. S'ynynda, biz ta'rizdi azamattarg'a QAZTEST ju'i'esi taptyrmai'tyn mu'mkindik. O'zin'iz de bilesiz, talap bar jerde ta'rtip bar, al ta'rtip bar jerde ba'ri bar. Яg'ni' naqty erejege sai' talap bolsa, adam sog'an jety' u's'in ba'rine de umtylatyny so'zsiz. (Orys tilinen qazaq tiline ay'darylg'an tu'sinigi)

– I'я, onyn' u'stine Elbasymyzdyn' Qazaqstan halqyna jolday'ynyn' birinde 2017 jylg'a qarai' Memlekettik tildi biletin Qazaqstandyqtar sanyn 80% dei'in jetkizy' mindeti turg'anyn, al 2020 jyldag'y tildik standartqa sa'i'kes olardyn' kem degende 95% quray'y ti'istigin atap o'tip, endi on jyldan kei'in mektep bitiry's'ilerdin' 100% Memlekettik tildi bilip s'yg'ady dep ko'rsetkeni belgili.

Bi'likte otyrg'an betke ustar azamattarymyz tili men dinine s'ynai'y ni'etpen jany as'ysa, sol kisilerden u'lgi alatyn halyq qas'an da jaqtay's'y emes pe? Sondyqtan bul i'gi jumystary quptarlyqtai' eken. Qog'amdy tu'sinip, halyqpen jumys jasay' u's'in, a'rbir memleket qyzmetkerine jay'apty ma'sele bolmaq, – dedi Berik myrza.

– I'я QAZTEST ju'i'esinde 2 kezen' boi'yns'a bilim synag'yn tapsyrady eken. 1) Di'agnosti'kalyq, 2) Serti'fi'kattyq testiley'. Di'agnosti'kalyq testiley'de 5 den'gei'din' tapsyrmasy beriledi. Я ol qarapai'ym A1 (эlementarnyi' y'rovenь), я ol bazalyq A2 (bazovyi' y'rovenь), orta V1 (sredni'i' y'rovenь), ortadan jog'ary V2 (y'rovenь vys'e srednego) ja'ne en' jog'ary den'gei' S1 (vysoki'i' y'rovenь). Men di'agnosti'ka tapsyrg'anda A1 qarapai'ym den'gei' boldy. Яg'ni', en' to'mengi den'gei'. Sondyqtan da men qazir ky'rs oqyp ju'rmin. Sol den'gei'din' serti'fi'katyn qorg'ay' u's'in a'ri odan da jog'ary den'gei'de qazaq tilin men'gery'de jog'arg'y satysynan ko'ringim keledi, – dep Erlan myrza oi'yn aяqtady.

– E-e-e, mine, azamat! Ju'regin'nin' tu'binde ba'ribir «Men» degen qazaq ekensin' g'oi'. Ni'etin'e jet, bay'yrym! Bir ku'ni ma'n'gu'rt bolg'an qazaqqa u'lken o'nege bolarsyn', – dep jymi'yp, i'yg'ynan qag'yp-qag'yp qoi'dy.

Rasynda ko'ps'iliktin' ortasyna tu'ssen', bily' kerek jag'dai'lardy ko'zin'men ko'redi ekensin'. Olardyn' pikirlerin estip ri'za boldym. Elimizge s'amamyz jetkens'e pai'damyzdy ti'gizgimiz keletin bizderge ba'ri de u'lken sabaq. Qans'ama elde sog'ys, qans'ama jerde as'ars'ylyq jag'dai'lary bolyp jatyr. Osyndai' bei'bit eldin' azamaty bolg'anymyzg'a s'u'kir dei'ik ja'ne sondai' ma'rtebemizdi saqtay' u's'in qai' kezde bolmasyn besigimizdi tu'zety'di umytpai'yq, ag'ai'yn!