Qazaq tіlіn meńgerý deńgeıіn
baǵalaý júıesі - QazTest

QAZTEST ju'i'esine arnalg'an test tapsyrmalaryn qalyptastyry'

I'.Sag'yndyqov,

Ulttyq testiley' ortalyg'ynyn' di'rektory

A. A'bdihalyqov,

Ulttyq testiley' ortalyg'y, Memlekettik tildi damyty' basqarmasynyn' jeteks'isi, f.-m.g'.k

Annotaцi'я

V statьe rassmatri'vaetsя akty'alьnye problemy formi'rovani'я fonda testovyh zadani'i', prednaznac'ennyh dlя oцenki' y'rovnя vladeni'я kazahski'm яzykom po si'steme KAZTEST. Pri'vedeny matemati'ko-stati'sti'c'eski'e obrabotki' rezy'lьtatov aprobaцi'i' testov na pri'mere po bloky' «Ay'di'rovani'e». Vyrabotany pri'godnostь zadani'i' v testovoi' forme, y'c'i'tyvaя i'h korrelяцi'onnye koэffi'цi'enty, podsc'i'tannye s pomoщью эlektronnogo proцessora MicrosoftExcel.

Summary

In article is considered urgent problems of formation of fund of the test tasks intended for an estimation of a level of possession by the Kazakh language on system KAZTEST. The mathematic-statistical processings of results of approbation of the tests on an example on the block "Listening" are given. Are produced suitability of the tasks in the test form, taking into account their correlation factors which have been counted up with the help of the electronic processor Microsoft Excel.

Qazaqstan Respy'bli'kasy «Bilim ty'raly» Zan'yna [1] sa'i'kes bilim bery'din' sapasyn arttyry'dyn' tu'i'indi ma'selelerin rettey'de bilim sapasyn bag'alay'dyn' ulttyq ju'i'esi o'zinin' qurylymdyq bo'likteri arqyly teori'яlyq, g'ylymi'-prakti'kalyq, qoldanbaly tu'rleri negizinde o'z mindetterin atqarady [2]. Bilim sapasyn bag'alay' ju'i'esi, ai'typ o'tkendei', birnes'e quramdas bo'likten turatyn bolg'andyqtan, bilim sapasyn bag'alay' salasyndag'y g'ylymi' izdenister men teori'яlyq negizdemelerdi onyn' ta'jiri'belik pai'dalany'ymen us'tastyry' ma'seleleri de ko'ptegen faktorlarg'a bai'lanysty bolatyny ai'qyn. Alai'da, elimizdegi эkonomi'kalyq, a'ley'mettik ja'ne qog'amdyq o'mirinin' barlyq basqa da salalarynda ju'rgizilip otyrg'an reformalar, jyldar boi'y qalyptasqan ju'i'elerdi o'zgerty'ge ma'jbu'r etip otyr. Osy rette, bilim sapasyn bag'alay' ju'i'esinin' negizgi obьektilerinin' biri bolyp sanalatyn oqy's'ylardyn' oqy' jetistikterin ta'y'elsiz syrtqy bag'alay'y birnes'e jyldan beri o'zinin' maqsatyna sa'i'kes fy'nkцi'onaldyq ma'selelerin s'es'y'de logi'kalyq aяqtalg'an, bilim ju'i'esinin' quramdas bo'ligi ekendigin ko'rsetip otyr.

Pedagogi'kalyq bag'alay' ma'seleleri tulg'anyn' latentti [3] qasi'etterin bag'alay' ekendigi ku'ma'n ty'g'yzbai'dy. Tulg'anyn' tikelei' o'ls'ey'ge kelmei'tin on' ja'ne teris qasi'etteri latentti qasi'etter dep atalady. Osy latentti qasi'etterdi g'ylymi'-pedagogi'kalyq o'ls'ey' proцessinin' jai' qarapai'ym bag'alay' nemese ka'dimgi fi'zi'kalyq o'ls'ey'lerden ai'yrmas'ylyg'y g'ylymi' negizdemelerdi qajet etedi. Bul teori'яg'a jeteks'i ug'ymdy anyqtay', o'ls'ep otyrg'an qasi'ettin' logi'kalyq durystyg'yn teksery', o'ls'ey' tabi'g'atyn anyqtay', эmpi'ri'kalyq ja'ne tu'siny' i'ndi'katorlar ju'i'esin anyqtay' sekildi ug'ymdar kiredi. O'ls'ey' – bul belgili erejelerge su'i'enip qandai'da bir nysandar men sandyq s'kala nu'kteleri ji'yny arasyndag'y bai'lanysty belgilei'tin proцess bolyp tabylady. Pedagogi'kalyq o'ls'ey'ler – synaly's'ylardyn' ag'ymdyq ja'ne qorytyndy dai'yndyq den'gei'inin' obъekti'vti ma'nin aly' jolyndag'y bilim sapasyn sanmen bei'neley' proцessi [3]. Jalpy pedagogi'kalyq prakti'kada o'ls'ey' u'rdisinin' o'zi ku'ma'ndi ug'ym bolatyndai' oi' tastai'dy. Sebebi, ol belgili bir o'ls'em birligi nemese o'ls'ey' eseptey'din' bastamasy, s'kalasy bar fi'zi'kalyq obъektilerdin' qasi'etterin o'ls'ey'lerden mu'ldem bo'lek. Fi'zi'kalyq obъektilerdin' belgili bir qasi'etterin o'ls'ey' u'zilissizdikpen ai'qyndalatyn bolsa, яg'ni' belgili bir obъektinin' belgili bir qasi'etteri birdei' bolsa olar birdei' obъektiler nemese bo'lek obъektiler ja'ne t.s.s., al osy jag'dai'g'a qarama-qarsy tulg'anyn' bilim den'gei'i dai'yndyg'ynyn' ko'rsetkis'teri di'skretti u'lestirily'men bai'lanysty ug'ym ty'g'yzady. O'i'tkeni munda belgilep qoi'g'an no'ldik joq ja'ne s'kala boi'yns'a belgili bir o'ls'ey' birligin pai'dalany' mu'mkin bolmai'dy. A'ri'ne, sodan son' u'zilistilik [4] (di'skretti lat. discretus – bo'lingen, u'zilisti) negizgi ma'sele bolyp sanalady, яg'ni' bir s'kala boi'yns'a bilim jetistikterinin' den'gei'leri a'rtu'rli tulg'ada a'rtu'rli ko'rsetkis'ke i'e bolady.

Pedagogi'kalyq o'ls'ey'ler teori'яsy bilim sapasyn bag'alay' ju'i'esinin' negizin qalai'tynyn ta'jiri'be ko'rsetip otyr. Pedagogi'kalyq o'ls'ey'lerdi o'tkizy'de senimdilik, da'ldik, vali'dtilik, di'ffrenцaцi'яlyq mu'mkindik, o'ls'ey' s'kalasy ja'ne sapanyn' stati'sti'kalyq normalary sekildi kvali'metri'kalyq qasi'etteri bar standarttalg'an testiler pai'dalanylady. Sondyqtan o'ls'ey' men bag'alay' na'ti'jelerinin' ma'seleleri pedagogi'kalyq teori'я men prakti'kada negizgi oryn alady, o'i'tkeni bul ma'selelerdin' s'es'y' joldary bilim aly' u'rdisinin' jetildiry' joldaryna, oqyty'dyn' ti'imdiligine, a'disteri men ui'ymdastyryly'yna ja'ne jalpy bilim salasyndag'y basqary' ju'i'esine birden-bir septigin ti'gizedi.

Qazaqstan Respy'bli'kasy Premьer-Mi'ni'strinin' 2005 jylg'y 3 qazanynda o'tkizgen«Qazaq tilin bily' den'gei'in bag'alay' ju'i'esin jasay' ja'ne sonyn' negizinde oqyty' a'distemesin a'zirley'» ty'raly ma'jilistin' hattamasyna sa'i'kes Bilim ja'ne g'ylym mi'ni'strligine qarasty Ulttyq testiley' ortalyg'ynda Qazaqstan Respy'bli'kasyndag'y barlyq azamattardyn' ja'ne Qazaqstan ay'mag'ynda quqyqtyq, эkonomi'kalyq, qog'amdyq ja'ne t.b. a'reket tu'rlerimen ai'nalysatyn s'eteldik azamattardyn' qazaq tilin men'gery'in belgilengen den'gei'ler men talaptar boi'yns'a bag'alai'tyn jan'adan a'zirlengen QAZTEST ju'i'esi quryla bastady.

Qazaq tilin men'gery' den'gei'in bag'alay' ju'i'esin qoldanysqa engizy' aldynda, jalpy teori'я men ta'jiri'benin' us'tasy' nu'ktesin tany' maqsatynda tildik test tabi'g'aty men olardyn' du'ni'eju'zilik den'gei'de tanymal ta'jiri'belerine g'ylymi'-prakti'kalyq turg'ydan talday'lar jasalyndy. Tildik bilimdi bag'alay'dyn' i'nsti'ty'цi'onaldyq mu'mkindikteri ko'ptegen jyldan beri qoldanysqa enip, ti'imdilikpen o'zinin' o'mirs'en'digin da'leldegen halyqaralyq til bily' den'gei'in bag'alay'dyn' TOEFL, IELTS, TRKI' ja'ne t.b. ju'i'elerine talday' jasalyndy.

Bul ju'i'elerdin' QAZTEST ju'i'esine jaqyn keletin tustary:

· birins'iden, bul test ju'i'elerinde boi'yns'a oqylym, ai'tylym, jazylym [5] ja'ne leksi'ka-grammati'kalyq durystyg'y si'яqty so'i'ley' a'reketinin' tu'rlerindegi man'yzdy oryn alatyn kommy'ni'kati'vtik quzyrettiligi tekseriledi;

· ekins'iden, bul ju'i'elerde den'gei'lik ju'i'elerdin' qurylymdyq ja'ne mazmundyq bolmysy ai'qyn gradaцi'яlyqpen o'sip otyrady;

· u's'ins'iden, kei'bir til bilimin teksery' ju'i'elerinde s'et el azamattaryna ja'ne ekins'i til retinde degen arnamen berilgen.

QAZTEST ju'i'esinde de osy bag'yttar ustalynady, ja'ne mundai' ta'jiri'belerdin' man'yzdylyg'y eskerily'i qajet.

Bag'alay' – tildi bily'ge talap qoюdyn' negizgi quraldarynyn' biri retinde anyqtalg'an. Tildik bilimdi bag'alay' memlekettik tildi men'gery'ge, damyty'g'a, ony u'i'reny's'i tulg'alardyn' a'reketin yntalandyry'g'a bag'yttalg'an tetik retinde man'yzdy qyzmet atqaratyny belgili. Sondyqtan bag'alay' na'ti'jesi – tildi bily' den'gei'inin' ko'rsetkis'i bolatyny anyq. Bag'alay' na'ti'jesi arqyly jeke tulg'anyn' til bily'in talap ety'ge nemese yntalandyry' a'reketterin ju'zege asyry'g'a bolady. Bul rette, tildik bilimdi bag'alay' pedagogi'kalyq o'ls'ey' bolg'andyqtan u'mitkerlerdin' til bilimindegi negizgi qasi'etterin o'ls'ey'de o'ls'ey' quraldarynyn' qoryn qalyptastyry' en' basty ma'sele bolyp sanalady.

QAZTEST ju'i'esi azamattardyn' qazaq tili boi'yns'a kommy'ni'kati'vtik quzyrettilikterdi anyqtay'g'a bag'yttalg'an. Al kommy'ni'kati'vtik quzyrettilik li'ngvi'sti'kalyq biliktilik, qabylday'-bag'alay' biliktiligi, a'ley'mettik tildik biliktilik, di'sky'rsi'vtik biliktilik, strategi'яlyq ja'ne ma'deni'-a'ley'mettik sy'bъekti'vti biliktilik si'яqty komponentterden turady [6].

Li'ngvi'sti'kalyq biliktilik, яg'ni' leksi'ka-grammati'kalyq, foneti'kalyq tu'siniginin' boly'y, tildi qoldany' barysynda olardy tildin' grammati'kalyq, si'ntaksi'stik, sti'li'sti'kalyq normalaryna sai' pai'dalana bily'i, jazba tildi teren' men'gere aly'y, a'debi' normada erkin so'i'lei', jaza bily'i arqyly bag'alanady. Qabylday'-bag'alay' biliktiligi, яg'ni' pragmati'kalyq qabiletterin til arqyly ju'zege asyra bily'i, naqtylai' ai'tqanda, tildik ma'tinder men materi'aldardy oqyp, tu'sine aly'y, qabyldang'an tildik aqparattarg'a o'z ko'zqarasynyn' boly'y, ko'zqarasy men pikirlerin bildire aly'y, qarsylyg'yn bildiry', quptay', renjy', tan'dany', maqtay', qai'ta suray', usynys jasay', anyqtay', s'es'im qabylday', t.b. si'яqty tildik kommy'ni'kaцi'яdag'y komponentter boi'yns'a tildi bily's'inin' so'i'ley' men jazy'dag'y den'gei'in ai'qyndai'dy. A'ley'mettik tildik qabileti, яg'ni' ay'yzeki so'i'ley' nemese tildin' basqa formalary arqyly tildi qoldany's'ylardyn' toptarymen qarym-qatynas jasai' aly'y, tildi qoldany's'ynyn' ka'sibine, qog'amdyq-a'ley'mettik ortadag'y ornyna, ko'zqarasy men du'ni'etanymyna, bilim den'gei'ine, ma'deni' da'rejesine sa'i'kes, naqtylai' ai'tqanda, da'rigerlermen, din o'kilderimen, ko's'ede, u'i'de, qog'amdyq ko'likterde, memlekettik mekemelerde, qog'amdyq ui'ymdarda, teledi'darda, bilim bery' oryndarynda t.b. qarym-qatynas jasay' barysynda tildik i'kemdely' qabiletine jatady. Bag'alany's'ynyn' nemese tildik bilimi bar tulg'anyn' di'sky'rsi'vtik biliktiligi – qarym-qatynas, tildi qoldany' barysyndag'y ma'tinderdi nemese tildik materi'aldardy, so'i'lemder men so'z tirkesteri si'яqty tildik birlikterdi o'zara bai'lanystyra aly', birtutas qoldana bily'i.

Sondai'-aq, tildik bilimdegi strategi'яlyq biliktilik bag'alany's'ynyn' tildi bily'degi, qoldany'dag'y kems'ilikteri men qatelikterin, bilmei'tin tustaryn ai'qyndai' otyryp, olardy jetildiry'ge umtyla bily'i bolyp tabylady. Tildi qoldany's'ynyn' ma'deni'-a'ley'mettik sy'bъekti'vti biliktiligi men'gerilip otyrg'an tildin' elindegi ulttyq-ma'deni' ereks'elikterdi, ult o'kilderinin' oi'lay' ju'i'esin bily'imen ja'ne olardy sol til arqyly qoldana bily'imen ai'qyndalady. Atalg'an biliktilikter bir-birimen o'zara tyg'yz bai'lanysty. Sondai'-aq, qazaq tilindegi tu'sinik a'lemi, qazaq so'zinin' durys ai'tylymy, qazaq tilindegi so'i'ley' ma'deni'eti, qazaq tilindegi say'attylyg'y bag'alay'da baqylanady, anyqtalady.

Jog'aryda ai'tylg'andai', atalg'an biliktilikterdin' barlyg'y da tulg'anyn' latentti qasi'etteri bolyp sanalady. Sondyqtan, mundai' qasi'etterdi bag'alay' u'rdisinde pedagogi'kalyq testterdin' alatyn ornyn qai'talap ai'ty'dyn' o'zi de s'amaly. Osy rette QAZTEST ju'i'esine arnalg'an test tapsyrmalaryn qalyptastyry'da osy zamang'y testiley'din' kvali'metri'яlyq ko'zqarasynyn' negizin qurai'tyn test konstry'kцi'яlay' men parametrley'din' matemati'kalyq modeli klassi'kalyq IRT (Item Response Theory) [7] a'distemesin qoldany' negizgi maqsat bolyp anyqtaldy. Bul maqsatqa jety' u's'in aldymen a'rbir test tapsyrmasynyn' testilik qasi'etterin anyqtay' ma'selesi turdy. En' aldymen maqsatqa lai'yq, ju'i'enin' test tapsyrmalaryn ja'ne testiley' tehnologi'яsyn bai'qay' maqsatynda Qazaqstan Respy'bli'kasy U'kimetinin' 2008 jylg'y 11 qyrku'i'eginde № 835 qay'lysymen maquldang'an «QAZTEST ju'i'esin engizy' men damyty'» tujyrymdamasyna [8] sa'i'kes ju'i'enin' damy' kezen'derinde ko'rsetilgendei' jeke azamattardyn' ja'ne memlekettik organdardyn' kelisimimen bai'qay' synag'yna birnes'e maqsatty toptar anyqtaldy. A'ri'ne, tildik bilimdi bag'alay' bul da pedagogi'kalyq o'ls'ey' bolg'andyqtan, munda jog'aryda atalg'an birnes'e faktorlardy eskery' kerek edi. Atap ai'tqanda, a'rbir test tapsyrmasynyn' maqsatqa lai'yqtyg'y, яg'ni' onyn' test speцi'fi'kaцi'яsyna ja'ne o'zge de g'ylymi' negizdelgen normati'vti qujattarg'a sa'i'kestigi, til men'gery' den'gei'inin' si'pattamasy men til men'gery' ju'i'elerinin' sol den'gei'ge arnalg'an taqyryptardan ay'ytqymay'y, synaqqa alynyp otyrg'an konti'ngentke lai'yqty ja'ne jalpy testtin' senimdiligi men di'ffrenцaцi'яlay' mu'mkindigi sekildi qasi'etteri [9]. Testiley'ge dai'yndyq barysynda jalpy test quramyndag'y so'i'ley' a'reketinin' tu'rlerine bai'lanysty test tapsyrmalarynyn' sany da matemati'kalyq a'distemeler boi'yns'a qatelik mo'ls'eri o'te to'men da'ldikpen zerdelenip alyndy. Sonymen, jalpy usynylatyn test quramynda 150 tapsyrma, onyn' is'inde 30 tapsyrma tyn'dalym, 70 tapsyrma – leksi'ka-grammati'kalyq qurylymg'a ja'ne 50 tapsyrma – oqylym bo'likterine anyqtaldy. A'ri'ne tek osy reprody'kti'vti tu'rlermen g'ana til men'gery'di da'l anyqtay'g'a bolady dey' durys bolmai'dy. Bug'an qosyms'a til men'gery'din' jazylym ja'ne ai'tylym nemese so'i'lesim sekildi o'nimdi tu'rleri bar. Ol bo'likter atalg'an reprody'kti'vti tu'rlerge arnalg'an test tapsyrmalarynan o'zges'e bolg'andyqtan, ol bo'likter qarastyrylyp otyrg'an joq.

Testiley'ge bo'lingen y'aqyt mo'ls'eri de birnes'e jyldan bergi ta'jiri'be men jalpy test salasyndag'y g'ylymi' negizdemelerge su'i'enip, a'r tapsyrmag'a bir mi'ny'ttan degen ui'g'arymmen 150 mi'ny't anyqtaldy.

Endi tikelei' testiley' na'ti'jelerine ko's'ei'ik. Synaly's'ylardyn' tek tyn'dalym bo'ligi boi'yns'a synaq na'ti'jelerinin' matemati'kalyq-stati'sti'kalyq talday'lary arqyly a'rbir test tapsyrmasynyn' qasi'etteri men jalpy testiley'din' senimdiligin anyqtay'g'a ay'ysamyz. Qalg'an bo'likter boi'yns'a da analogi'яlyq u'rdisterdi qai'talap ja'ne jalpy u's' bo'lik boi'yns'a test senimdiligin anyqtay'g'a bolady. Tek osyndai' talday'lar negizinde g'ana test tapsyrmasynyn' bag'alay's'ylyq qasi'etterin ja'ne jalpy testinin' senimdiligin anyqtay'g'a bolady. O'zge jag'dai'larda maqsatqa lai'yqtylyq nemese na'ti'jenin' senimdiligi ty'raly ko'zqarastar g'ylymg'a a'li belgisiz, sondyqtan ko'n'ilge senim uяlatpai'dy. Sonymen aldymen, testiley' na'ti'jelerin kelesi MS Excel kestelik proцessorynda kestege engizemiz (1-keste). Jatyq joldar (qatarlar) boi'yns'a synaly's'ylar (munda aty-jo'nderin ko'rsety'ge de bolady, alai'da g'ylymi' izdenis bolg'andyqtan synaly's'ydar tek no'mirlengen) ornalasady, al tik joldar (bag'andar) boi'yns'a tapsyrmalar no'mirley'in ornalastyramyz. Sodan kei'in a'rbir jatyq jol men bag'annyn' qi'ylysynda ornalasqan uяs'yqqa synaly's'ynyn' sol tapsyrmag'a jay'ap bery' na'ti'jesin engizemiz. Test tapsyrmasyna durys jay'ap berse 1 sanyn, durys emes jay'ap bergende 0 sanyn engizemiz. Osylai's'a 13 synaly's'ynyn' 30 tapsyrmag'a jay'ap bery'inin' alg'as'qy na'ti'jesin 13-te 30 kestede (testiley' na'ti'jesinin' matri'цasy) si'pattai'myz. Matri'цalar teori'яsynda [10] qalyptasqandai' jatyq joldardy si'pattay' u's'in – i a'rpin, al tik joldardy si'pattay' u's'in – j a'rpin biz de qoldanamyz.

1-keste

№	X1	X2	X3	X4	X5	X6	X7	X8	X9	X10	X11	X12	X13	X14	X15	X16	X17	X18	X19	X20	X21	X22	X23	X24	X25	X26	X27	X28	X29	X30
1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	0	1
2	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	0	1	1	1	0	1	1	1	1	0
3	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	1	1	1	0	0	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1
4	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	1	0	1	0	0	1	0	1	1	0
5	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	0	0	0
6	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	1	0
7	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	0	1	1	1	1	0	0	0	1	0	0	0	0	0
8	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
9	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	0	0	0	0	0	0	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
10	1	1	1	1	1	1	1	0	0	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
11	1	1	1	1	1	0	0	0	0	0	0	1	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
12	1	1	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
13	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
	13	12	12	11	11	10	10	9	8	9	8	8	9	8	8	6	6	7	6	6	5	4	5	5	5	4	4	3	3	2

Kestede MS Excel mu'mkindikterin pai'dalany' arqyly test tapsyrmalaryna mei'ilins'e durys jay'ap bergenderdi anyqtay' u's'in jalpy birlikter sanynyn' qosyndysyn eseptey' arqyly jog'arg'y jatyq joldarg'a, al sa'i'kesins'e tapsyrmalarg'a durys emes jay'ap bergenderdi to'mengi jatyq joldarg'a ornalastyramyz. En' to'mengi jatyq jolda a'rbir test tapsyrmasyna bag'alany's'ylardyn' jay'ap bery'i eseptelingen, яg'ni' ol sol tapsyrmag'a sa'i'kes keletin bag'andag'y birlikterdin' qosyndysyn qurai'dy. Mysaly X1 birins'i tapsyrmag'a bag'alany's'ylardyn' barlyg'y derlik durys jay'ap bergen, nemese sol bag'andag'y birlikter sanynyn' jalpy qosyndysy 13-ke ten', t.s.s. Atalag'an qosyndyny da MS Excel mu'mkindikterin pai'dalany' arqyly tez arada eseptey' o'te yn'g'ai'ly. Endigi kezekte budan a'ri qarai'g'y eseptey'ler u's'in kerek bolg'andyqtan kestedegi son'g'y jatyq jol boi'yns'a suryptay' qajet bolady. Osy is a'reketten son' test tapsyrmalaryna durys jay'ap bery' boi'yns'a rettelip ornalasady (2-keste).

2-keste

№	X1	X2	X3	X4	X5	X6	X7	X8	X10	X13	X9	X11	X12	X14	X15	X18	X16	X17	X19	X20	X21	X23	X24	X25	X22	X26	X27	X28	X29	X30
1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	0	1
2	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	0	1	1	0	1	1	1	1	1	0
3	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	0	1	0	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1
4	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	1	1	0	0	0	1	0	1	1	0
5	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	0	0	0
6	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	1	1	0	0	1	1	0	0	0	0	1	0
7	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	0	1	1	1	0	0	1	0	0	0	0	0	0
8	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	1	0	1	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
9	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	0	0	0	0	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
10	1	1	1	1	1	1	1	0	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
11	1	1	1	1	1	0	0	0	0	1	0	0	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
12	1	1	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
13	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
	13	12	12	11	11	10	10	9	9	9	8	8	8	8	8	7	6	6	6	6	5	5	5	5	4	4	4	3	3	2

Testiley' na'ti'jeleri matri'цasynda jatyq joldar boi'yns'a kelesi na'ti'jeleri bar joldardy engizy'ge ty'ra keledi.

1. j-s'i tapsyrmag'a durys emes jay'aptardyn' sany;

2. j-s'i tapsyrmag'a durys jay'aptardyn' u'lesi;

3. j-s'i tapsyrmag'a durys emes jay'aptardyn' u'lesi;

4. j-s'i tapsyrmanyn' qi'yndyq potenцi'aly [11];

5. j-s'i tapsyrmanyn' qi'yndyq parametri [11].

Al matri'цanyn' bag'andary boi'yns'a kelesi g'ylymi' man'yzy bar ko'rsetkis'terdi eseptep qosyms'a bag'andar retinde negizgi matri'цag'a qosy' kerek:

1. i-s'i bag'alany's'ynyn' durys emes jay'aptardyn' sany;

2. i-s'i bag'alany's'ynyn' durys jay'aptardyn' u'lesi;

3. i-s'i bag'alany's'ynyn' durys emes jay'aptardyn' u'lesi;

4. i-s'i bag'alany's'ynyn' bilim potenцi'aly [11];

5. i-s'i bag'alany's'ynyn' dai'yndyq parametri [11].

Atalg'an ug'ymdardyn' a'rbirinin' jeke g'ylymi' da'leldemelerin qosyms'a matemati'kalyq oqy'lyqtardan ja'ne pedagogi'kalyq o'ls'ey'ler teori'яsy boi'yns'a maqalalar men oqy'lyqtardan aly'g'a bolady. Degenmen, a'rbir ug'ymdy tu'sindirip o'tei'ik. Test tapsyrmalar sanyn – k a'rpimen, al bag'alany's'ylar sanyn – N a'rpimen belgilesek, onda kestelerde ko'rsetilgen to'mengi jatyq joldag'y a'rbir test tapsyrmasyna bag'alany's'ylardyn' jay'ap bery'i nemese j-s'i tapsyrmag'a durys jay'aptardyn' jalpy sany – Rj, al j-s'i tapsyrmag'a durys emes jay'aptardyn' sanyn – Wj arqyly belgilei'miz.

- j-s'i tapsyrmag'a durys jay'aptardyn' u'lesi –  formy'lasy arqyly esepteledi,

- j-s'i tapsyrmag'a durys emes jay'aptardyn' u'lesi –  formy'lasy arqyly esepteledi,

- j-s'i tapsyrmanyn' qi'yndyq potenцi'aly –  formy'lasy arqyly esepteledi,

- j-s'i tapsyrmanyn' qi'yndyq parametri –  formy'lasy arqyly esepteledi.

Bag'an nemese tik jol boi'yns'a i-s'i bag'alany's'ynyn' durys jay'aptarynyn' sanyn – Ri arqyly, al i-s'i bag'alany's'ynyn' durys emes jay'aptarynyn' sanyn – Wi arqyly belgilei'ik. Sonda,

- i-s'i bag'alany's'ynyn' durys jay'aptardyn' u'lesi –  formy'lasy arqyly esepteledi,

- i-s'i bag'alany's'ynyn' durys emes jay'aptardyn' u'lesi –  formy'lasy arqyly esepteledi,

- i-s'i bag'alany's'ynyn' bilim potenцi'aly –  formy'lasy arqyly esepteledi,

- i-s'i bag'alany's'ynyn' dai'yndyq parametri –  formy'lasy arqyly esepteledi.

Barlyq bul eseptey'lerdi MS Excel mu'mkindikterin pai'dalany' arqyly tez arada eseptep taby'g'a bolady. Sonymen alg'as'qy keste man'yzdy kelesi ma'limettermen tolyqtyrylady:

3-keste

Bag'alany's'y	X1	X2	X3	X4	X5	X6	X7	X8	X10	X13	X9	X11	X12	X14	X15	X18	X16
1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
2	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
3	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	0	1
4	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
5	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	1	1	1	1
6	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0
7	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0
8	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	1	0	1
9	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	0	0	0	0	1	0
10	1	1	1	1	1	1	1	0	1	0	0	0	0	0	0	0	0
11	1	1	1	1	1	0	0	0	0	1	0	0	1	0	0	0	0
12	1	1	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
13	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
Rj	13	12	12	11	11	10	10	9	9	9	8	8	8	8	8	7	6
Wj	0	1	1	2	2	3	3	4	4	4	5	5	5	5	5	6	7
qj	1	0,9230	0,92307	0,8461	0,84618	0,76928	0,769230	0,69239	0,6923	0,693	0,6154	0,615	0,6154	0,61532	0,6154	0,5385	0,465
pj	0	0,07231	0,07631	0,1532	0,15462	0,2392	0,230723	0,30731	0,3077	0,307	0,3846	0,384	0,3846	0,384638	0,3846	0,4615	0,585
qj/pj	#DEL/0!	12	12	5,5	5,5	3,333	3,33333	2,25	2,25	2,25	1,6	1,6	1,6	1,6	1,6	1,1667	0,851
ln(qj/pj)	#DEL/0!	2,48066	2,48466	1,7041	1,7081	1,20328	1,2039728	0,8102	0,8109	0,819	0,47	0,476	0,47	0,4700063	0,47	0,1542	-0,154

3-keste jalg'asy

X17	X19	X20	X21	X23	X24	X25	X22	X26	X27	X28	X29	X30	Ri	Wi	pi	qi	pi/qi	ln(pi/qi)
1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	0	1	28	2	0,9333	0,067	14	2,64
1	1	0	0	1	1	0	1	1	1	1	1	0	26	4	0,8667	0,133	6,5	1,87
0	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	26	4	0,8667	0,133	6,5	1,87
1	0	1	1	1	0	0	0	1	0	1	1	0	24	6	0,8	0,2	4	1,39
1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	0	0	0	25	5	0,8333	0,167	5	1,61
1	1	1	0	0	1	1	0	0	0	0	1	0	22	8	0,7333	0,267	2,75	1,01
0	1	1	1	0	0	1	0	0	0	0	0	0	20	10	0,6667	0,333	2	0,69
1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	16	14	0,5333	0,467	1,143	0,13
0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	11	19	0,3667	0,633	0,579	-0,55
0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	8	22	0,2667	0,733	0,364	-1,01
0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	7	23	0,2333	0,767	0,304	-1,19
0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	3	27	0,1	0,9	0,111	-2,20
0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1	29	0,0333	0,967	0,034	-3,37
6	6	6	5	5	5	5	4	4	4	3	3	2
7	7	7	8	8	8	8	9	9	9	10	10	11
0,4615385	0,4615	0,4615	0,3846	0,3846	0,3846	0,3846	0,3076923	0,3076923	0,3077	0,2308	0,2308	0,1538
0,5384615	0,5385	0,5385	0,6154	0,6154	0,6154	0,6154	0,6923077	0,6923077	0,6923	0,7692	0,7692	0,8462
0,8571429	0,8571	0,8571	0,625	0,625	0,625	0,625	0,4444444	0,4444444	0,4444	0,3	0,3	0,1818
-0,154151	-0,154	-0,154	-0,47	-0,47	-0,47	-0,47	-0,81093	-0,81093	-0,811	-1,204	-1,204	-1,705

Kestedegi aqparattarg'a qysqas'a mag'lumat bere ketei'ik. Birins'i tapsyrmany test quramynan s'yg'aryp tastay'g'a bolady, o'i'tkeni bul tapsyrmanyn' bag'aly's'ylyq qasi'eti to'men, nemese tapsyrmag'a synaly's'ylardyn' barlyg'y derlik durys jay'ap bergen. Synaly's'ylardyn' a'rbir tapsyrmag'a durys ja'ne durys emes jay'ap bery'lerinin' u'lesi  degen tujyrymnan alynady. Sol si'яqty a'rbir synaly's'ynyn' jalpy test boi'yns'a durys ja'ne durys emes jay'aptarynyn' u'lesi de  tujyrymnan s'yg'ady. Tapsyrmanyn' qi'yndyq potenцi'al ko'rsetkis'i to'mendegen sai'yn tapsyrmanyn' qi'yn ekendigin ko'remiz, sol sekildi bag'alany's'ynyn' bilim potenцi'aly ko'rsetkis'i to'mendegen sai'yn bag'alany's'ynyn' bilim den'gei'inin' to'men ekendigi kestede ko'rsetilgen. A'rbir tapsyrmanyn' qi'yndyq parametri men bag'alany's'ynyn' dai'yndyq parametri de osy qag'i'dattan kelip s'yg'ady.

Kestedegi ma'limetterdin' o'zi test tapsyrmasy ty'raly, bag'alany's'ylardyn' dai'yndyq den'gei'i ty'raly ja'ne jalpy test ty'raly birnes'e man'yzdy mag'lumat berip tur.

Jalpy matemati'ka g'ylymynda yqti'maldyqtar teori'яsy boi'yns'a kezdei'soq s'ama degenimiz aldyn-ala belgisiz ja'ne aldyn-ala eskerilmei'tin kezdei'soq sebepterge bai'lanysty bolatyn synaq barysynda bir ja'ne bir g'ana ma'nge i'e bolatyn s'amany ai'tady. Testileny's'ilerdin' a'rbir test tapsyrmasyna jay'ap bery'leri de kezdei'soq s'ama.

A'rtu'rli eki kezdei'soq s'ama bir-birimen fy'nkцi'onaldyq bai'lanysta nemese stati'sti'kalyq [12] dep atalatyn basqa bir tu'rdegi bai'lanysta nemese mu'ldem bai'lanyssyz boly'y mu'mkin. bai'lanysty qarastyrai'yq. Eger bir s'amanyn' o'zgery'i ekins'i bir s'amanyn' taraly'yna alyp keletin bolsa, onda bul s'amalardyn' bai'lanysy stati'sti'kalyq dep atalady. Derbes jag'dai'da, bir s'amanyn' o'zgery'inen ekins'i bir s'amanyn' orta ma'ninin' o'zgery'ine alyp kelse, onda bul jag'dai'dag'y stati'sti'kalyq bai'lanys korrelяцi'яlyq dep atalady. Mine osy testileny's'ilerdin' a'rbir tapsyrmag'a jay'ap bery'leri kezdei'soq s'amalary men a'rbir testileny's'inin' jalpy testige jay'ap bery'inin' qosyndysy kezdei'soq s'amasy arasyndag'y stati'sti'kalyq korrelяцi'яlyq bai'lanysy test tapsyrmalaryna qoi'ylatyn stati'sti'kalyq talap bolyp esepteledi. Bul ug'ymdy qysqartyp testileny's'ilerdin' test tapsyrmalaryna alg'an bag'alarynyn' jalpy ball qosyndysyna bag'a korrelяцi'яsy dep atay'g'a bolady. Test tapsyrmasynyn' di'fferenцaцi'яlay' mu'mkindiginin' standartty o'ls'emi ol – tapsyrmanyn' korrelяцi'я koэffi'цi'enti [4]. Korrelяцi'я koэffi'цi'entterin eki tu'rli qasi'etterdin' arasyndag'y bai'lanystyn' bar-joqtyg'yn anyqtay' u's'in pai'dalanady [4]. Mysaly, bo'lmedegi ortas'a temperaty'ra men kondi'цi'oner pai'dalany' arasyndag'y bai'lanysty taby'g'a bolady.

Test tapsyrmasynyn' testilik qasi'etterin teksery' u's'in kri'teri'i' retinde testileny's'inin' jalpy test boi'yns'a ball sanynyn' qosyndysyn pai'dalany'g'a bolady. Test tu'rindegi tapsyrma osy atalg'an qosyndymen korrelяцi'яda bolmasa, onda tapsyrmany test tapsyrmasy dep ai'ty'g'a bolmai'dy [3].

Bai'qay' synag'ynyn' kestesine qai'typ oralsaq. Jog'aryda ai'typ ketkendei', a'rbir test tu'rindegi tapsyrmanyn' korrelяцi'я koэffi'цi'entterin eseptey'ge kirisemiz (jalpy test boi'yns'a ball sanynyn' qosyndysy kri'teri'i'i boi'yns'a). Ol u's'in kestedegi ekins'i tapsyrmany, яg'ni' X2 bag'andy mysal retinde alyp, korrelяцi'я koэffi'цi'entin eseptep s'yg'amyz. O'zge tapsyrmalardyn' da korrelяцi'я koэffi'цi'entteri analogi'яlyq amaldardy orynday' arqyly aly'g'a bolady. Sonymen, aldymen ekins'i tapsyrma boi'yns'a testileny's'ilerdin' jay'ap bery'leri boi'yns'a ball qosyndysyn qarai'myz, ja'ne ol – 12-ge ten', matemati'kalyq belgileny'i – , яg'ni' X2 tapsyrma boi'yns'a 1-den 13-ke dei'ingi testileny's'ilerdin' tapsyrmag'a jay'ap bery' ball ko'rsetkis'terinin' qosyndysy. Da'l osylai's'a, testileny's'ilerdin' jalpy test boi'yns'a ball sanynyn' qosyndysyn Ri bag'anynan eseptei'miz, яg'ni' . Endigi kezekte bizge keregi  s'amasy, sodan kei'in  na'ti'jesin eseptey' kerek.

Sodan kei'in  s'amasyn alamyz.

Endigi kezekte 

Sonymen korrelяцi'я koэffi'цi'enti  s'amasyn alamyz. Da'l osylai' analogi'яlyq amaldardy pai'dalanyp barlyq test tu'rindegi tapsyrmalardyn' korrelяцi'я koэffi'цi'entterin eseptei'miz. Aldyn'g'y eseptey'lerge uqsas MS Excel mu'mkindikterin pai'dalanamyz [13]. Ol u's'in son'g'y 3-kestedegi ma'limetteri bar matri'цag'a MS Excel proцessorynyn' basqary' panelindegi Vstavka→Fy'nkцi'я→Master fy'nkцi'i' qosyms'a terezesinen → Matemati'c'eski'e → KORREL komandasyn oryndai'myz. Pai'da bolg'an qosyms'a terezede «Massi'v1» komandalyq joly u's'in testileny's'ilerdin' H2 tapsyrma u's'in jay'ap bergen ball ko'rsetkis'terin bo'liktep ko'rsety' kerek, ja'ne «Massi'v2» komandalyq joly u's'in testileny's'ilerdin' jalpy test boi'yns'a barlyq ball ko'rsetkis'terinin' bag'anyn bo'liktep ko'rsety' qajet. Basqa test tu'rindegi tapsyrmalar u's'in de osy ai'tylg'an amaldardy qai'talap orynday'g'a bolady nemese aldyn'g'y oryndalg'an amaldyn' na'ti'jesinde pai'da bolg'an ma'limet ko'rsetilgen uяs'yqqa tinty'is' ko'rsetkis'in alyp baryp, uяs'yqtyn' jaqtay'yna tinty'is' ko'rsetkis'i juqa krest tu'rine engens'e ku'tip, basqa tapsyrmalar bag'andary ornalasqan jatyq jol boi'yns'a tinty'is'ti syrg'ytyp tez arada eseptep taby'g'a bolady. A'ri'ne bul MS Excel mu'mkindikteri, ony tez tu'sinip aly'g'a bolady.

Sonymen, a'rbir test tu'rindegi tapsyrmanyn' testileny's'ilerdin' jalpy test boi'yns'a qosyndy ball ko'rsetkis'i boi'yns'a korrelяцi'я koэffi'цi'entteri kelesi 4 kestede ko'rsetilgen.