Qazaq tіlіn meńgerý deńgeıіn
baǵalaý júıesі - QazTest

- A'rbir adamnyn' belgili bir tildi men'­gergendigi, onyn' sol tilde emin-erkin so'i'­lep, jazyp, oi' tujyrymdai' bily' si'яqty qabiletterimen o'ls'enetini belgili ja'ne zai'yrly memleketterde osyndai' qabi­letterdi anyqtai'tyn a'rtu'rli emti'han qa­rastyrylg'an. Qazaqstanda memlekettik til - qazaq tilin azamattardyn' men'gery' da're­jesin bag'alai'tyn ju'i'e QAZTEST qazir qa­lai' damy'da?
- Bilim ja'ne g'ylym mi'ni'strligine qa­rasty Ulttyq testiley' ortalyg'ynda aza­mat­tardyn' qazaq tilin men'gery' den'gei'in ba­g'alay'dyn' quraly retinde halyqaralyq TOEFL (Test of English as a Foreign Language), IELTS (International English Language Tests System), DALF/DELF (Diplome Approfondi de Langue Française/Diplome d'Etudes en Langue Française), DSH (Deutsche Sprachprüfung für den Hochschulzugang), TRKI' (Test po ry'sskomy' яzyky' kak i'nostrannomy') ja'ne t.b til men'gery' den'gei'in bag'alay'dyn' ju'i'elerine uqsas qazaq tilin men'gery' den'gei'in bag'alay'dyn' QAZTEST ju'i'esinin' negizi a'zirlenip, engizy'ge dai'yndyq jumystarynyn' ju'rgizilip kele jatqanyna 2006 jyldan beri alty jyl y'aqyt o'tti. Qo­g'amda Ulttyq testiley' ortalyg'y Qazaqstan Respy'bli'kasyndag'y bilim sapasyn ta'y'elsiz bag'alay's'y ui'ym retinde ulttyq biryn'g'ai' testiley', memlekettik aralyq baqylay', jog'ary oqy' ornynan kei'ingi bilim aly'g'a tu'sy' emti'handary, oqy' oryndarynyn' memlekettik attestattay' barysyndag'y testiley' sekildi bi­lim sapasyn bag'alay' mehani'zmderimen bel­gili. Birnes'e jyldyq ta'jiri'be tildik bilimdi bag'alay'dyn' da o'ls'ey' quraldaryn qalyp­tastyryp, testiley'di ui'ymdastyry' boi'yns'a is-s'aralardy atqary'da u'lken septigin ti'­gizy'de.
Memlekettik tildin' ma'rtebesin nyg'ai'typ, qoldanys aяsyn ken'ei'ty'de birqatar qazaq tilin u'i'rety' quraldary, oqy' a'distemelik kes'enderi, oqyty' nemese til u'i'rety' ky'rstary o'z jumystaryn jalg'astyry'da. Qazaqstan Respy'bli'kasy Premьer-mi'ni'strinin' 2005 jylg'y 3 qazanynda o'tkizgen «Qazaq tilin bily' den'gei'in bag'alay' ju'i'esin jasay' ja'ne sonyn' negizinde oqyty' a'distemesin a'zirley'» ty'raly ma'jilistin' hattamasyna sa'i'kes Ulttyq tes­tiley' ortalyg'ynda Qazaqstan Respy'b­li'­kasyndag'y barlyq azamattardyn' ja'ne Qa­zaqstan ay'mag'ynda quqyqtyq, эkono­mi'kalyq, qog'amdyq ja'ne t.b. a'reket tu'rlerimen ai'nalysatyn s'eteldik azamattardyn' qazaq tilin bily'in belgilengen den'gei'ler men ta­laptar boi'yns'a bag'alai'tyn QAZTEST ju'i'esi qurylg'an bolatyn.
Jog'aryda tilge ti'ek etip ai'tylg'an ha­lyqaralyq ju'i'elerdin' sol eldegi tildik saяsatqa birden-bir yqpal etetin quraldar ekendigi ku'ma'n ty'g'yzbai'dy. AQS', Kanada, Avstrali'я elderine baryp, belgili bir oqy' ornynda oqy' u's'in mindetti tu'rde TOEFL na'­ti'jesin talap etedi, da'l sondai' Ulyb­ri'­tani'яda IELTS serti'fi'katy s'etelden kelgen azamattyn' elde o'zin erkin sezinip, tildik ortada tildik qatysymg'a bo'getsiz aralasy'yna mu'mkindik beredi. Olai' bolsa, tildik bilimdi bag'alay' ju'i'eleri - tildik tulg'a qalyptas­tyry'g'a septigin ti'gizetini anyq ja'ne ta'jiri'be ko'rsetkendei', tildi men'gery'din' tetigi.
- QAZTEST ju'i'esi boi'yns'a qazaq tilin men'gery' den'gei'i qalai' bag'alanady?- QAZTEST ju'i'esi til men'gery' a'reket­te­rinin' tu'rlerine sai' to'rt bo'likten turady: tyn'­dalym (tyn'dag'anyn, estigenin tu'singendigin bag'alay'), leksi'ka-grammati'kalyq bo'lik (tildik qurylymdy tu'singendigin bag'alay'), oqylym (oqyp tu'singendigin bag'alay'), jazylym (jaza bily' qabyleti). Qazaqstandyq ju'i'enin' negizgi qag'i'dattary g'ana tildik bilimdi bag'alay'dyn' halyqaralyq ju'i'elerine negizdelip otyr. Sonymen, QAZTEST - Qazaq­standa azamattardyn' ultyna, azamattyg'yna bai'lanyssyz qazaq tilin men'gery' den'gei'in bag'alay'g'a arnalg'an ju'i'e.
Tildi men'gerip, sol tilde so'i'ley' a'reket­terinin' tu'rleri ey'ropalyq tildik portfelь si'pattamalaryna sa'i'kestendirilip, kelesi bo'likterge jikteledi.
Tyn'dalym - til u'i'reny's'inin' oqylg'an (ay'­di'oqurylg'yda, kompьюterde dybystaly'y mu'mkin) ma'tindi tu'siny' den'gei'i tu'siny' sa­ty­syna bai'lanysty bag'alanady. Di'alogtar, ma'­tinder men monologtardan turatyn ay'­di'omateri'aldarg'a test tapsyrmalary a'zir­lenedi de, tildik dag'dylardyn' til men'gery' den'gei'ine bai'lanysty qalyptasqandyg'y anyqtalady.
Leksi'ka-grammati'kalyq bo'likte til u'i'­reny's'inin' tildi tu'siny'i, tu'sinip ai'ty'y, qa­rym-qatynasta qoldana aly'y, jazy'da pai'dalana aly'y, leksi'ka-grammati'kalyq materi'aldy men'gery' den'gei'i fy'nkцi'onaldyq, kommy'ni'­kati'vtik turg'yda bag'alanady.
Oqylym bo'liginin' negizgi maqsaty - ma'tin­degi negizgi ja'ne qosyms'a aqparatty a'rtu'rli den'gei'de qabylday'y, tu'sine bily'i, tildin' ai'­tylym zan'dylyqtaryna sa'i'kes oqi' aly'y.
Jazylym biliktiligi til men'gery' den'gei'ine bai'lanysty s'yg'arma эlementteri bar di'k­tanttardan bastap jog'ary den'gei'ge barg'anda usynylg'an taqyryp boi'yns'a tirek so'zder men so'i'lemder arqyly s'ag'yn s'yg'arma jazy' usynylady. Osy arqyly jazbas'a qatysymdy ju'zege asyry'dag'y u'lgerimi, jazbas'a ma'tin mazmunynyn' sapasy, jazbas'a ma'tinde tildik quraldardy pai'dalany' sapasy men jazbas'a tapsyrmany orynday'dag'y o'z betins'e tildi qoldana aly' da'rejesi si'яqty ko'rsetkis'ter boi'yns'a bag'alanady, tekseriledi.
QAZTEST ju'i'esinde tildik bilimdi bag'a­lay'dyn' den'gei'lik ju'i'esi - qarapai'ym den'gei', bazalyq den'gei', orta den'gei', ortadan jog'ary den'gei', jog'ary den'gei' negizge alynady ja'ne bul halyqaralyq til bilimin bag'alay' ju'i'e­lerinin' satylaryna sa'i'kes keledi: A1 den'gei' - Qarapai'ym den'gei', A2 den'gei' - Bazalyq den'­gei', V1 den'gei' - Orta den'gei', V2 den'gei' - Ortadan jog'ary den'gei', S1 den'gei' - Jo­g'ary den'gei', al jetik den'gei' - S2.
Qazaq tilin atalg'an den'gei'lerde men'­gery'din' negizgi talaptaryn anyqtai'tyn qan­dai' normati'vti qujat boly'y kerek degen suraq ku'n ta'rtibinde turdy. A'ri'ne, mundai' qujattar nemese a'distemelik quraldar s'et- elderde ju'i'elenip, jolg'a qoi'ylg'an. Qazaq tilin men'gery'din' kommy'ni'kati'vtik tildik quzyrettilikterin anyqtay'g'a bag'yttalg'an memlekettik standarttary a'zirlenip, olardy memlekettik, memlekettik emes ui'ymdarmen kelisip, halyqaralyq ta'jiri'beler negizinde Tehni'kalyq rettey' ja'ne metrologi'я ko­mi'tetinde bekitildi. Qazirgi tan'da qazaq tilin men'gery'din' kommy'ni'kati'vtik tildik quzy­rettilikterin anyqtay'g'a bag'yttalg'an Mem­lekettik standarttar qoldanysqa engizildi ja'ne ol endigi rette tildi oqyty' men til men'­gery' den'gei'in bag'alay'dy ju'i'elei'tin nor­mati'vti qujat bolmaq. Memlekettik stan­darttardyn' tirkey' no'mirleri: QR ST 1926-2009, QR ST 1928-2009, QR ST 1929-2009, QR ST 1925-2009, QR ST 1927-2009.
- QAZTEST ju'i'esin qazaq tilin men'gery' da'­rejesin bag'alay'dy pai'dalany' ta'jiri'­beleri ty'raly ai'tsan'yz.
- 2008 jyldan bastap «Bolas'aq» ha­lyqaralyq bag'darlamasynyn' sti'pendi'яsyna u'mit­kerlerdin' qazaq tilin men'gery' den'gei'in anyq­tay' maqsatynda QAZTEST ju'i'esin pai'dalany' u'rdiske ai'naldy. Qazirgi tan'g'a dei'in 7 myn'g'a tarta u'mitker ju'i'e boi'yns'a emti'han tapsyrdy, 10 pai'yzg'a jy'yq tes­tileny's'iler qazaq tilin u'i'reny'de qai'ta dai'yndaly' kerektigi anyqtaldy. Qajettilik ty'yndag'annan kei'in azamattar til u'i'reny' ky'rstaryn, tildi oqytatyn mamandardy, testke dai'yndaly' quraldaryn izdep tay'yp, qazaq tilin men'gerdi. Ekins'i jyly qai'ta kelip, kelesi mu'mkindigin synap ko'ry'ge kelgen u'mitkerler qazaqstandyq ta'jiri'benin' s'et­eldik ozyq ju'i'elerge qarag'anda a'ldeqai'da qyzyg'yraq, til men'gery'ge septigin ti'gizerlik mu'mkindikteri bar ekendigin ri'zalyqpen ai'tty. O'i'tkeni tek Qazaqstang'a ta'n tanymdyq, aqparattyq, ma'deni' ja'ne tag'y basqa mag'­lumattar qazaq tilinin' ereks'elikteri arqyly baяndalyp, sol boi'yns'a tapsyrmalarg'a jay'ap bery' arqyly til men'gery'ge degen yn­tany arttyrady.
«Nazarbaev zi'яtkerlik mektepteri» Av­tonomdy ui'ymy qyzmetkerleri men ustazdar qay'ymy eki jyldan beri qazaq tilin men'gery' den'gei'in bag'alay'da QAZTEST ju'i'esin pai'­dalany' u'rdiske ai'nalg'an. Ustazdar qay'ymy memlekettik tildi men'gery' den'gei'in anyqtay' boi'yns'a emti'han tapsyryp, sog'an sa'i'kes serti'fi'kattar aly'da. «Ulttyq medi'цi'nalyq holdi'ng» akцi'onerlik qog'amy qyzme­t-­kerleri arasynda da memlekettik tildi men'­gery' den'gei'in bag'alay'da QAZTEST ju'i'esi qoldanylyp keledi. Jyl sai'yn akцi'onerlik qog'amnyn' 1000-g'a jy'yq qyzmetkeri bai'qay' synag'ynan o'tedi. Bul o'z retinde qazaq tilin oqyty'dyn' mazmuny men bag'ytyn anyqtay'g'a septigin ti'gizedi.
Birnes'e mi'ni'strlikter men agenttikter, oblystyq a'kimdikter ja'ne basqa organdardyn' memlekettik qyzmets'ileri de bai'qay' synaq­tarynan o'tip keledi. Qazirgi tan'da QAZTEST ju'i'esi bai'qay' synag'y retinde pai'dalany' qazaq tilin oqyty'dyn' bag'ytyn anyqtay'g'a septigin ti'gizip otyr.
- QAZTEST tapsyry'g'a qandai' oqy' qural­dary, jattyg'y' tapsyrmalary bar?
- Qazirgi tan'da QAZTEST ju'i'esi boi'yns'a aza­mattardyn' memlekettik tildi men'gery' den'­gei'in bag'alay'g'a arnalg'an qazaq tilin men'gery' den'gei'lerine sa'i'kes so'i'ley' a'reketinin' 4 tu'ri boi'yns'a 70000-g'a jy'yq test tapsyrmasy qa­lyptastyrylg'an.
Ma'deni'et ja'ne aqparat mi'ni'strligi Til komi'tetinin' qolday'ymen a'r den'gei'ge sa'i'kes jetkilikti so'zder men so'z tirkesterinin' mi'­ni'malьdi so'zdik qory a'zirlendi. Til u'i'reny' ta'jiri'besinde tildin' leksi'kalyq birlikterin ken'ei'tip, olardyn' qoldanysyn qatar u'i'reny' mindetti tu'rde us'tasyp otyratyny belgili. Leksi'kalyq mi'ni'my'm so'zdik qordyn' ken'eюine, belsendi ja'ne passi'vti so'zdik qordyn' qa­lyptasy'yna yqpal etedi. Sondyqtan qazaq tilin men'gery'din' a'rbir den'gei'ine sa'i'kes qajetti leksi'kalyq mi'ni'my'm, яg'ni' so'zder men so'z tirkesterinin' mi'ni'malьdy qoryn qalyptastyry' qolg'a alyndy. Mi'ni'my'm qazaq tilin o'z betins'e u'i'reny'ge ja'ne qazaq tilin men'gery' den'gei'in bag'alay'g'a bag'yttaldy. Mi'ni'my'm s'et tilin u'i'reny'din' a'lemdik ja'ne ey'ropalyq standarttarynyn' pri'nцi'pterine, sonymen qatar Qazaqstannyn' qog'amdyq-a'ley'mettik ereks'elikterine sa'i'kes quras­tyryldy. Qarapai'ym den'gei'de leksi'kalyq mi'ni'my'm 800 birlikti, bazalyq den'gei'de - 1783 birlikti, orta den'gei'de - 2229 birlikti, ortadan jog'ary den'gei'de - 3954 birlikti, jog'ary den'gei'de - 5060 birlikti qurady. Leksi'kalyq birlikterdi tan'day'dyn' maqsaty qazaq tilinde jaza bily' men so'i'lei' bily'degi qoldanylatyn belsendi so'zdik qoryn saraptay' men olardy ju'i'eley'. Osyg'an orai' tildi u'i'reny's'i azamattar u's'in til u'i'reny'de o'z oi'yn pai'ymdap, ony ai'ta bilip, so'zder men so'z tirkesterdi taqyrybyna sa'i'kes mag'ynasy men qoldany' salasyna qarai' toptastyra bily'i, sonymen qatar tildik birlikterdi durys qoldana aly'y si'яqty talaptar anyqtaldy.
Leksi'kalyq mi'ni'my'mdar qazaq tilin men'gery'din' bes den'gei'i boi'yns'a 5000 danada, jalpy sany 25000 danada jaryq ko'rip, barlyq o'n'irlik memlekettik tildi oqyty'dyn' ortalyqtaryna tegin taratylyp, qamtamasyz etildi. Atalg'an oqy' quraldarynyn' ereks'eligi - so'zder men so'z tirkesteri u's' tilde taqy­ryptar men so'z taptary boi'yns'a ju'i'elenip berily'inde.
Til komi'teti u'zdiksiz bilim bery' modeli arqyly qazaq tilin s'etel tili ja'ne ekins'i til retinde oqyty'dyn' a'distemesin jetildiry' maqsatynda a'r den'gei'ge sa'i'kes qazaq tilin men'gery' den'gei'in bag'alay'dyn' testiley' a'disimen o'tetin emti'hanyna dai'yndyq oqy'-a'distemelik quraldaryn a'zirley'ge qolday' bildirip, atalg'an oqy'-a'distemelik qural­darynyn' jari'яlany'yna ja'ne ony barlyq til oqyty' ortalyqtaryna taratyly'yna septigin ti'gizdi. Qazaq tilin men'gery'din' 5 den'gei'i boi'yn­s'a qazaq tilin men'gery' den'gei'in anyq­tay'dyn' QAZTEST testiley' emti'handaryna dai'yndaly'dyn' «TIL-QURAL» oqy'-a'distemelik quraldary 25000 danamen jaryq ko'rip, qoldanysqa engizildi. Bul da tildi men'gery'ge degen yntanyn' septigi bolady, яg'ni' tildik emti'handarg'a «qandai' oqy'lyqpen dai'yndaly' kerek?» degen suraqtyn' jay'aby bola ala­dy.
Til u'i'reny's'ilerdin' a'lemdik jeli boi'yns'a da til u'i'reny'ge yntasyn qamtamasyz ety'din' bir tetigi retinde QAZTEST ju'i'esi boi'yns'a aq­parattarmen jaqynyraq tanysy' men ju'i'e boi'yns'a on-lai'n reji'minde bai'qay' sy­naqtarynan o'ty' maqsatynda www.kazakhtest.kz resmi' sai'ty i'nternet jelisine qosyldy. Sai't betterinde ma'limetter qazaq, orys, ag'yls'yn tilderinde ja'ne arab grafi'kasyn pai'dalany' arqyly qazaq tilinde berilgen. Sonymen qatar qazaq tilin men'gery' den'gei'in bag'alay'g'a arnalg'an i'nterakti'vti testiley'din' bag'darlamalyq jabdyqtay'y a'zirlenip, Til komi'tetinin' qolday'y arqyly barlyq ob­lystyq a'kimdikterge, o'n'irlik til oqyty' or­talyqtaryna, barlyq basqary's'y memlekettik organdarg'a (mi'ni'strlikter ja'ne t.b.) tegin taratyldy. Bag'darlamalyq jabdyqtay' jeke kompьюterlerge lokalьdi reji'mde ja'ne jelilik reji'mde de qoldany'g'a mu'mkindik ty'g'yzady. Til u'i'reny's'i o'zinin' jumys ornynda jeke kompьюterine ornaty' arqyly kez kelgen bos y'aqytynda qai'ta-qai'ta testiley'den o'ty' arqyly o'zinin' qazaq tilin men'gery' da'rejesin ko'tery'ine septigin ti'gizedi. Til komi'tetinin' tapsyrysy boi'yns'a test tapsyrmalary qo­ryn qai'tara jan'artyp otyry'g'a mu'mkindikter qarastyrylg'an.
- Qazaqstanda azamattardyn' qazaq tilin men'gery'de tu'rtki bolarlyq QAZTEST ju'i'esinin' engizily'ine qandai' is-s'aralar atqarylyp otyr?
- Elbasynyn' «2017 jylg'a dei'in mem­lekettik tildi men'gergen qazaqstandyqtar sany 80 pai'yzdan kem emes, 2020 jylg'a dei'in 95 pai'yzdan kem emes» den'gei'ge jety' tapsyrmasyna qol jetkizy' u's'in qandai' lay'a­zym i'esinin' nemese biliktilik talap­taryna sa'i'­kes, kimnin' qai' den'gei'de memlekettik tildi bily' talaptary anyqtalg'an tizim 49 mem­lekettik ja'ne memlekettik emes organdarmen (barlyq mi'ni'strlikter, oblystyq, Astana ja'ne Almaty qalalyq a'kimdikteri, ulttyq kompani'яlar men arnai'y ulttyq komi'tetter, jeke ka'sipkerlerdi qolday'dyn' odag'y ja'ne t.b.) kelisimge joldanyp, barlyq organdar derlik biray'yzdan tizimmen kelisetindikterin, ja'ne og'an qosyms'a tezirek normati'vti qujat retinde qoldanysqa engizy'di usynatyndaryn bildirdi.
Atalg'an memlekettik tildi belgili bir ko'lemde ja'ne biliktilik talaptaryna sa'i'kes bily'i qajet ka'sipterdin', mamandyqtardyn' ja'ne lay'azymdardyn' tizbe jobasy U'kimet nazaryna usynyldy. Atalg'an is-s'ara da azamattardyn' memlekettik tildi men'gery'din' negizgi sebebin naqtyraq anyqtap, til u'i'reny's'inin' tildi men'gery'ge degen yntasyn arttyratyny anyq.
- A'n'gimen'izge raqmet!

"AI'QYN" Respy'bli'kalyq qog'amdyq-saяsi' gazet